อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ตั้งอยู่ในตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดกำแพงเพชร ลักษณะของศิลปะ และสถาปัตยกรรมในอุทยานแห่งนี้ เป็นศิลปะแบบเดียวกับที่ปรากฏ ในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย มีโบราณสถานที่สวยงาม และยังเป็นงานสถาปัตยกรรม ที่เป็นเอกลักษณ์ที่โดดเด่น ทั้งในด้านการใช้วัสดุศิลาแลง เป็นวัสดุในการก่อสร้าง รูปแบบทางศิลปกรรมเป็นของดั้งเดิม ที่แสดงถึงฝีมือ และความเชื่อ ของบรรพชนในอดีต อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ได้รับการยกย่องให้เป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรมในปี พ.ศ.2534 ร่วมกับอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย - ศรีสัชนาลัย เนื่องจากหลักฐานที่ปรากฏให้เห็น ถึงความงดงามอลังการของศิลปกรรมไทยในยุคแรกค่ะ
โบราณสถานของเมืองกำแพงเพชร เกือบทั้งหมดเป็นศาสนสถาน ในพุทธศาสนาลัทธิเถรวาท แบบลังกาวงศ์ โดยมีอายุไม่เก่าไปกว่าพุทธศตวรรษที่ 19 หรือสมัยของพระมหาธรรมราชาลิไท พุทธศาสนาในสมัยนั้น มีพระสงฆ์สองฝ่ายด้วยกัน คือ ฝ่ายคามวาสี หรือ วัดที่อยู่ในเมือง และอรัญวาสี หรือ ฝ่ายที่อยู่นอกเมือง ซึ่งโบราณสถานภายในกำแพงเมือง ได้ถูกสำรวจพบมีทั้งสิ้น 20 แห่งด้วยกัน แต่สถานที่ที่สำคัญ ได้แก่ วัดพระแก้ว , วัดพระธาตุ , วัดโบราณ หรือ สระมน ศาลพระอิศวร วัดกลางนคร เป็นต้นค่ะ ส่วนโบราณสถานนอกกำแพงเมือง ที่ตั้งอยู่ทางด้านทิศเหนือบนเขาลูกรังขนาดย่อม สำรวจพบมีทั้งสิ้น 37 แห่ง สำหรับสถานที่ที่สำคัญ ได้แก่ วัดพระนอน วัดพระสี่อิริยาบถ วัดช้างรอบ วัดอาวาสใหญ่ วัดฆ้องชัย วัดอาวาสน้อย วัดเชิงหวาย วัดดงหวาย วัดช้าง และวัดกะโลทัย เป็นต้นค่ะ
จากที่เราได้เกริ่นไว้แล้วข้างต้น ว่าอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร มีให้สถานที่หลักๆ ด้วยกัน 2 แห่งด้วยกัน คือ ฝ่ายคามวาสี หรือ วัดที่อยู่ในเมือง และฝ่ายอรัญวาสี หรือฝ่ายที่อยู่นอกเมือง ซึ่งในครั้งนี้เรามีเวลาน้อย และค่อนข้างจำกัด เราจะพาชมโบราณสถานในเขตกำแพงเมืองก่อนนะคะ เราจะเริ่มที่วัดพระแก้ว ซึ่งเป็นวัดที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของกลุ่มโบราณสถาน ในอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร และมีความสำคัญมากในครั้งอดีต วัดพระแก้วอยู่ติดบริเวณวัง เช่นเดียวกับวัดพระศรีสรรเพชญ์ ของจังหวัดพระนครศรีอยุธยา หรือ วัดมหาธาตุ ของจังหวัดสุโขทัย ภายในบริเวณวัดประกอบไปด้วย เจดีย์ประธานที่ฐานมีสิงห์ล้อม เจดีย์ทรงกลมที่ฐานมีช้างรอบ วิหาร มณฑป อุโบสถ และเจดีย์ราย ทั้งหมดล้อมรอบด้วยกำแพงศิลาแลงเป็นแท่งๆ โดยรอบ แผนผังของวัดเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ขนานกับกำแพงเมืองค่ะ
อุโบสถ ของวัดพระแก้ว มีขนาดใหญ่ตั้งอยู่บนฐาน มีพระพุทธรรูปโกลนจากศิลาแลง เป็นพระประธาน ด้านหลังมีบุษบก ทรงมณฑปขนาดใหญ่ เชื่อกันว่า บุษบกนี้ เป็นที่ประดิษฐานพระแก้วมรกตค่ะ จึงเป็นที่มาของชื่อวัดพระแก้วนั่นเอง เจดีย์สิงห์ล้อม เป็นเจดีย์ประธานทรงระฆังแบบลังกา รูปทรงมีเอกลักษณ์สวยงาม ภายในประดับด้วยสิงห์ปูนปั้นอยู่ในคูหา แต่ได้ชำรุดทรุดโทรมไปหมดแล้ว ถัดจากซุ้มรูปสิงห์ขึ้นไป จะเป็นซุ้มจระนำ ภายในประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้น ที่ชำรุดเกือบทั้งหมดเช่นกัน ส่วนพระประธาน ภายในพระวิหาร ประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้น ภายในองค์พระก่อด้วยศิลาแลง เป็นพระพุทธรูปปางไสยาสน์ 1 องค์ เป็นประธานค่ะ โดยมีอัครสาวกเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย 2 องค์ ประดิษฐานอยู่ทางด้านหลัง ประจำด้านซ้ายและด้านขวา เป็นศิลปะอู่ทองของพระนครศรีอยุธยา ซึ่งพระพุทธรูปทั้ง 3 องค์นี้ ถือว่าเป็นพระพุทธรูปงานกลุ่ม ที่เป็นไฮไลท์สำคัญของที่นี่เลยนะคะ
ส่วน พระเจดีย์ช้างเผือก เป็นเจดีย์ทรงระฆังบนฐานสี่เหลี่ยม ด้านหน้าประดับด้วยช้างปูนปั้นครึ่งตัว จำนวน 32 เชือกโดยรอบ โดยเฉพาะตัวมุมจะมีขนาดใหญ่กว่าตัวอื่น และมีเจดีย์รายอีก 20 องค์ สิ่งที่แตกต่างกว่าเจดีย์ทรงระฆัง และช้างล้อมอื่นๆ คือ บนฐานสี่เหลี่ยมยังมีเจดีย์ประจำมุมทั้ง 4 มุม ด้านหน้าพระเจดีย์ช้างเผือก ปรากฏโกลนศิลาแลง รูปพระบาทขนาดใหญ่ ประดิษฐานอยู่ด้านหน้าพระเจดีย์ช้างเผือกค่ะ และถัดไปเบื้องหลังตามแนวยาว มีกำแพงศิลาแลงล้อมรอบ เป็นกำแพงวัดที่สร้างจากแท่งศิลาแลง นำมาปักเรียกกันเป็นกำแพง ด้านบนยึดด้วยทับหลังศิลาแลง ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชรค่ะ
และอีกโบราณสถานที่สำคัญอีกแห่ง คือ วัดพระธาตุ เป็นวัดหลวงโบราณประจำเมืองกำแพงเพชร อยู่ทางด้านทิศตะวันออกของวัดพระแก้วค่ะ สิ่งปลูกสร้างก่อด้วยอิฐและศิลาแลง ซึ่งแตกต่างจากวัดพระแก้ว ที่ใช้ศิลาแลงเป็นหลัก สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นภายหลังวัดพระแก้วมรกต มีพระเจดีย์ฐานสี่เหลี่ยมเป็นประธาน ล้อมรอบด้วยระเบียงคต ที่เชื่อมต่อกับวิหารด้านทิศตะวันออก ทั้งสองข้างวิหารมีเจดีย์รายอยู่ข้างละ 1 องค์ และมีกำแพงแก้วล้อมรอบ มีโบราณสถานภายในวัด ประกอบด้วย พระเจดีย์ประธาน เป็นเจดีย์ทรงระฆัง บนฐานแปดเหลี่ยมลดหลั่นกันเป็นชั้นๆ ตั้งอยู่ด้านหลังพระวิหาร มีระเบียงคตล้อมรอบพระเจดีย์ประธานเอาไว้ พระเจดีย์ราย เป็นพระเจดีย์บริวาร ตั้งอยู่ด้านหน้าพระวิหาร ทรงระฆังตั้งอยู่บนฐานแปดเหลี่ยม พระวิหาร ปัจจุบันเหลือเฉพาะส่วนฐานที่ก่อด้วยศิลาแลงค่ะ ข้างบนฐานมีโคนเสาสี่เหลี่ยมอยู่หลายต้น และประตูซุ้มยอด ซึ่งเป็นประตูทางเข้าออกวัด ตั้งอยู่ด้านหน้าพระวิหาร ก่อด้วยศิลาแลง
วัดพระแก้วและวัดพระธาตุ ถือว่าเป็นโบราณสถานสำคัญ ของอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ที่มีนักท่องเที่ยว ทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติให้ความสนใจ ต่างเดินทางมาเยี่ยมชมโบราณสถานแห่งนี้ อย่างไม่ขาดสาย เพราะวัดพระแก้วและวัดพระธาตุ ถือว่าเป็นต้นแบบทางสถาปัตยกรรม ในการสร้างวัดในสมัยโบราณ จนทำให้องค์กรยูเนสโก ได้ให้ความสนใจและให้ความสำคัญ จนถูกขึ้นเป็นมรดกโลก ใครที่อยากเรียนรู้ และสัมผัสบรรยากาศประวัติศาสตร์ ชมความงดงามของเมืองเก่า เมืองโบราณสถานของไทย อุทยานประวัติศาสตร์จัดว่าเป็นสมบัติอันทรงคุณค่า ที่คนรุ่นหลังอย่างเราๆ ควรรักษาและอนุรักษ์ไว้ให้รุ่นลูกรุ่นหลานต่อไป เพื่อบอกเล่าถึงประวัติศาสตร์ที่ยิ่งใหญ่ และยาวนานของประเทศไทยเรานะคะ
