บ้านวงศ์บุรี หรือ คุ้มวงศ์บุรี ตั้งอยู่ที่ถนนคำลือ อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ ที่นี่ถือเป็นโบราณสถานที่มีอายุมากกว่าหนึ่งร้อยปี และมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์เป็นอย่างมาก โดยบ้านวงศ์บุรีเป็นคุ้มของเจ้าพรหม วงศ์พระถาง หรือ หลวงพงษ์พิบูลย์ ผู้สืบเชื้อสายมาจากอดีตเจ้าหลวงนครแพร่ โดยบ้านวงศ์บุรี ได้เริ่มก่อสร้างขึ้นในปี พ.ศ.2440 และแล้วเสร็จในปี พ.ศ.2443 ตามดำริของแม่เจ้าบัวถา มหายศปัญญา ชายาองค์แรกในเจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่องค์สุดท้าย เพื่อเป็นของกำนัลในการสมรสระหว่างเจ้าสุนันตา ผู้เป็นบุตรีเจ้าบุรีรัตน์ (น้อยหนู มหายศปัญญา) ที่ท่านรับมาเป็นบุตรีบุญธรรม และหลวงพงษ์พิบูลย์ (เจ้าพรหม วงศ์พระถาง) โดยท่านทั้งสองยังได้ใช้เรือนหลังนี้ เป็นเรือนหอในพิธีเสกสมรสอีกด้วย
บ้านวงศ์บุรี เป็นไม้สักทองขนาดใหญ่ 2 ชั้น มีความโดดเด่นในการออกแบบ ระหว่างชั้นมีช่องระบายอากาศ ตัวอาคารเน้นความโปร่งโล่งสบาย เพราะมีช่องระบายอากาศรอบตัวบ้าน จึงทำให้มีอากาศถ่ายเทได้สะดวก บ้านหลังนี้มีการเชื่อมต่อกับบ้านอีกหลังด้วยนะคะ ซึ่งเป็นส่วนที่ต่อเติมด้านหลัง ซึ่งปัจจุบันเป็นที่อยู่อาศัยของทายาทค่ะ เป็นเรือนไม้ใต้ถุนแบบพื้นบ้านนะคะ โดยระหว่างอาคารมีชานเชื่อมถึงกัน และมีการยกระดับพื้น เพื่อใช้เป็นส่วนที่นั่งเล่น ทานข้าว และรับแขกค่ะ
ปัจจุบันภายในบ้านวงศ์บุรี หรือ คุ้มวงศ์บุรี ได้เปิดเป็นพิพิธภัณฑ์ส่วนบุคคล เพื่อจัดแสดงประวัติความเป็นมาของเรือนแห่งนี้ วิถีชีวิตของเจ้านายในอดีต โดยข้าวของเครื่องใช้ต่างๆ ล้วนตกทอดต่อๆ กันมาจากตระกูลทั้งสิ้น ซึ่งบ้านวงศ์บุรีหลังนี้ เป็นอาคารแบบไทยผสมยุโรป เป็นเรือนไม้สักทองขนาดใหญ่ 2 ชั้น เป็นลักษณะทรงไทยล้านนาผสมยุโรป ฐานเป็นอิฐและซีเมนต์สูง มีสีชมพูซึ่งเป็นสีตั้งแต่ดั้งเดิม ประดับตกแต่งลวดลายด้วยไม้ฉลุ ที่เรียกว่าลายขนมปังขิง ตามความนิยมกันในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ที่ถูกสร้างไว้อย่างสวยงาม ดูดีมีรสนิยม
จุดเด่นของบ้านวงศ์บุรี หรือ คุ้มวงศ์บุรี คือ ลวดลายไม้แกะสลักที่เป็นหน้าจั่ว ทั้งชายคา ระเบียง ช่องลม ชายน้ำ หน้าต่าง และประตู และสีที่เลือกใช้จะเป็นสีชมพู ต่อมาได้มีการซ่อมแซม แต่ลวดลายแกะสลักยังคงเป็นของเดิมอยู่ ภายในบ้านจะตกแต่งด้วยสิ่งของเครื่องใช้เก่าแก่ที่ตกทอดกันมาหลายชั่วอายุคนค่ะ ได้แก่ เครื่องเรือน เครื่องเงิน เครื่องปั้นดินเผา และเอกสารที่สำคัญ อย่างเช่น เอกสารการซื้อขายทาสด้วยค่ะ
ภายในบ้านวงศ์บุรี มีห้องนอนอยู่ 2 ห้องด้วยกัน คือ ห้องนอนของแม่เจ้าบัวถา จะเป็นสีฟ้าอ่อน ซึ่งเป็นสีโปรดของแม่เจ้าบัวถานั่นเอง จะอยู่ทางด้านปีกซ้ายของบ้าน ส่วนอีกห้องเป็นห้องนอนของเจ้าสุนันตา และหลวงพงษ์พิบูล ที่อยู่ทางด้านปีกขวาของบ้าน ซึ่งห้องนอนหลวงพงษ์พิบูล และเจ้าสุนันตา ภายในห้องจะเป็นโทนสีชมพูอ่อน และได้จัดแสดงเครื่องเรือนแบบยุโรป โดยมีเตียงและอู่เป็นเหล็ก นำเข้ามาจากยุโรป โดยอู่หลังนี้ลูกหลานตระกูลวงศ์บุรี ได้ใช้มาแล้วหลายรุ่น วัสดุเป็นเหล็กหล่อ ซึ่งเป็นที่นิยมกันมากในสมัยนั้น ปัจจุบันเปิดให้นักท่องเที่ยวเข้าชม โดยมีค่าเข้าชมเพียง 30 บาทเท่านั้น และจะมีเจ้าหน้าที่ของคุ้มพาเดินชมตามจุดต่างๆ พร้อมกับบอกเล่าเรื่องราวพร้อมกับประวัติความเป็นมาให้ฟังค่ะ
